Wzmacniacz 2x15W


9.4
Ocena: None Średnia: 9.4 (5 głosujących)

Wzmacniacz ten wyposażony jest w układ przedwzmacniacza z regulacją głośności i barwy dźwięku. Do jego poprawnej pracy wymagany jest jedynie transformator sieciowy, podłączone głośniki oraz sygnał wejściowy z dowolnego odtwarzacza, radia lub komputera. Układ ten posiada niewielkie wymiary mimo tego, że na płytce znajduje się przedwzmacniacz stereofoniczny, dwie końcówki mocy na wielokrotnie sprawdzonych i tanich kostkach TDA2030 a także obwody zasilania całego wzmacniacza. Regulacja tonów i głośności odbywa się za pomocą potencjometrów obrotowych wlutowanych bespośrednio w płytkę, co zwalnia od konieczności stosowania dodatkowych przewodów połączeniowych.

Działanie:


Schemat wzmacniacza przedstawiony jest na rysunku poniżej:

Układ składa się z dwóch identycznych kanałów. W skład każdego z nich wchodzi przedwzmacniacz którego opis można znaleźć tutaj. Opis wzmacniacza mocy dostępny jest tutaj.

Budowa:


Wzmacniacz można zbudować w oparciu o płytkę drukowaną dostępną tutaj. Rysunek w odbiciu lustrzanym dostępny jest tutaj. Montaż płytki nie jest skomplikowany, mimo tego że zawiera wiele elementów. Lutowanie należy rozpocząć od czterech zworek, których nie udało się uniknąć na płytce jednostronnej. Kolejność pozostałych elementów nie jest ważna ale warto montować od elementów najmniejszych do największych. Na samym końcu należy wlutować układy scalone oraz potencjometry. Do układów TDA2030 należy przykręcić radiator.Jeśli wzmacniacz ma pracować z głośnikiem 4ohm a nie 8ohm to kondensatory C14a i C14b powinny mieć wartość 2200uF. Pomocą w konstrukcji może okazać się schemat montażowy dostępny tutaj.

Wykaz Elementów:


3x Złącze Śrubowe ARK2
1x Goldpin 3x1

2x 1R
2x 100R
2x 220R
2x 1k
2x 3,3k
8x 4,7k
2x 5,6k
2x 22k
4x 33k
4x 56k
6x 100k
4x 150k
3x Potencjometr podwójny obrotowy 100k/A

2x 1uF MKT
4x 2,2nF MKT
2x 47nF MKT
3x 100nF MKT
2x 1uF Elektrolit
2x 2,2uF Elektrolit
6x 10uF Elektrolit
2x 22uF Elektrolit
4x 47uF Elektrolit
1x 100uF Elektrolit
2x 220uF/25V Elektrolit
2x 1000uF/25V Elektrolit (dla głośnika 4ohm powinno być 2200uF)
1x 4700uF/35V lub 2200uF/35V Elektrolit

4x 1N4007
1x Mostek Prostowniczy 4A
1x 7818
4x BC547B
2x TDA2030

Zdjęcia Projektu:

ZałącznikWielkość
Schemat52.88 KB
Płytka24.9 KB
Płytka (odbicie lustrzane)24.95 KB
Płytka (2 na stronie)47.51 KB
Montowanie43.34 KB
Opis20.62 KB
Opis (odbicie lustrzane)20.64 KB



Portret użytkownika White

Daj wszędzie liniowe będzie

Daj wszędzie liniowe będzie działać dobrze.Pierdołami się nie przejmuj we wzmacniaczu za 30zł.High enda z tego nie zrobisz wiec co za różnica jak będą działać potencjometry.Dasz liniowe wszędzie to będzie dobrze.

-

Co cie nie zabije to cie wzmocni.
(Nie dotyczy kondensatora 230V)

Portret użytkownika Potencjometr

Wiem, że układ będzie

Wiem, że układ będzie funkcjonował poprawnie z jedną i drugą charakterystyką pracy potencjometrów. Z tego co się zorientowałem, w tym momencie do głosu dochodzą osobiste preferencje użytkownika, które sprawiają, że słuch słuchowi nierówny ;) Aczkolwiek rozum podpowiada mi wyższość logarytmicznego nad liniowym, jeżeli chodzi o regulacji głośności i o wygodę użytkowania.

Portret użytkownika White

Aaaaa jeżeli mówisz o takim

Aaaaa jeżeli mówisz o takim aspekcie to tak.Wiadomo że lepiej mieć większy wpływ na głośność w przedziale od 0-60% powiedzmy a potem już mniej.Z tego też powodu lepszy log.Zrób jak uważasz.

-

Co cie nie zabije to cie wzmocni.
(Nie dotyczy kondensatora 230V)

Portret użytkownika Potencjometr

Dzięki za pomoc :)

Dzięki za pomoc :)

Portret użytkownika maniekw

Transformator

No i nici z mojego trafo.Gdzie można nabyć w rozsądnej cenie trafo do tego wzmacniacza ?

Portret użytkownika White

Na allegro.Popytaj znajomych

Na allegro.Popytaj znajomych może ktoś ma jakieś stare dobre trafo.
Przy okazji mój udało się zamknąć w całkiem fajnej obudowie.Coprawda nie miałem czasu na zabawę z przednim panelem więc jest jak jest.Miał być malutki szybki dobry i tani wzmacniacz do laptopa.Udało się w 100%.Potencjometry miałem trochę za krótkie i przy klejeniu jeden się obsunął ale ogólnie jest ok.

pozdrawiam.

-

Co cie nie zabije to cie wzmocni.
(Nie dotyczy kondensatora 230V)

Portret użytkownika XtianoPL

Fajna obudowa, która - moim

Fajna obudowa, która - moim zdaniem -pasuje do tego projektu. Warto znaleźć chwilę wolnego czasu, co by dopieścić przedni panel, a w zasadzie zaprojektować go według własnego widzimisię ;)

Portret użytkownika White

Miałem plany cały przód

Miałem plany cały przód zaszpachlować zrobić tylko skromne 2 otwory na potencjometry potem pomalować i zrobić ładny opis ale nie było na to czasu.Wzmacniacz i obudowa miała być gotowa w dzień.Może jak już nie będę go potrzebował na codzień to go dokończę jednak z autopsji wiem że tak nie będzie.

-

Co cie nie zabije to cie wzmocni.
(Nie dotyczy kondensatora 230V)

Portret użytkownika XtianoPL

Uruchomienie

Układ złożyłem, działa od pierwszego uruchomienia, a działa zaskakująco dobrze! Jak na tak niepozorne kostki, TDA2030 spełniają swoje zadanie nadzwyczaj dobrze. Teraz pozostaje kwestia ładnego opakowania i można cieszyć się świetnym wzmacniaczem :-)

Portret użytkownika Kirys1515

Masy

Witam
Złożyłem wzmacniacz, podłączyłem trafo toroidalne 50W/19V, działać działa ale na krótko ponieważ nie zamontowałem jeszcze radiatorów na TDA teraz moje pytania:
- Czy mogę jednym radiatorem większym połączyć obie końcówki ?
- Co zrobić z masą na wejściu sygnału jak i innymi masami [złączyć wszystkie jednym kabelkiem i przykręcić na śrubkę do obudowy metalowej ?]
- Gdy uruchamiam wzmiacniacz, jest charakterystyczne "puk" w głośniku co oznacza, że jest ok [?] lecz głośniki buczą zamiast grać. co robię nie tak ? przypominam, że włączałem na pare sekund ponieważ TDA bardzo szybko nabierają wysoką temperaturę i nie chce by się cokolwiek spaliło.
- Chciałem również dodać diode LED do tego zestawu która charakteryzowałaby włączenie zasilania lecz nie wiem jak podłączyć diode oraz w którym miejscu na wzmaku.
- Złożyłem również wskaźnik monofoniczny z tej strony i chcę się spytać czy mogę puścić zasilanie z wzmacniacza ? czy nie będzie jakiś spadków napięcia ? czy mam zrobić oddzielnie zasilane ?

Portret użytkownika mirley

Re: Wzmacniacz

Możesz dać większy radiator na oba układy. Na blachach obu układów jest masa w takiej konfiguracji. Jeśli chodzi o masy. Do obudowy łączysz masę z jednego punktu wzmacniacza. Wszystkie masy połączone są na płytce wzmacniacza i więcej nie ma potrzeby ich łączyć. Na wejście podłączasz kabelek L, P i Masa, skręcasz razem i podłączasz do złącza wejściowego i tyle. To samo z głośnikami, dwa kable Sygnał i Masa do złącza w obudowie, to samo z drugim głośnikiem

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika Kirys1515

radiator

W takim razie rozumiem, że nie muszę dać żadnych podkładek między radiator a TDA [łącząc oba jednym radiatorem]? W sensie, że mogą być połączone masa TDA ze sobą.

Portret użytkownika mirley

Re: Radiator

Tak w tym układzie można podłączyć (zwerzeć) blachy obu układów razem

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika Kirys1515

wskażnik

Powiedz mi jeszcze, gdzie mogę dołączyć zasilanie dla wskaźnika monofonicznego ? mogę bezpośrednio dolutować się do kondensatora C1 ?

Portret użytkownika mirley

Re: Wskaźnik wysterowania

Lepiej zrobić stabilizator na 12V i podłączyć wskaźnik do niższego napięcia. Na C1 pewnie pojawi się napięcie ponad 20V co prawdopodobnie sprawi przegrzewanie się układu LM

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika Kirys1515

A

Przy trafku 19V napięcie na C1 wynosi 16-17. Zauważyłem ze ogromny prąd mi pompują wzmacniaczu gdy SCISZAM wzmacniacz bo jest to prąd wysokości do 3A. Gdy natomiast głośność mam na full to prąd mi spada do około 0.6A i jest cacy nic się nie grzeje. Czego może to być wina ? Powiedzcie mi jak mam podłączyć amperomierz do tego układu. Wiem że szeregowo ale sama teoria mi nie wystarcza ;/
Pozdrawiam

Portret użytkownika mirley

Re: Wzmacniacz

Coś źle mierzysz to napięcie.... jak trafo ma 19V napięcia skutecznego to po wyprostowaniu będzie na C1 około 1.41 razy wyższe napięcie.... pomijając spadek wynikający z obciążenia. Amperomierz albo byś musiał mieć taki co mierzy prąd skuteczny przemienny i podłączyć trafo poprzez niego do wzmacniacza albo trzeba by było przeciąć ścieżkę od mostka do wzmacniacza i tam się wpiąć amperomierzem prądu stałego. Kondensator musi być przy mostku

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika bartek

co sie stalo ??

Witam nie wiem co się mogło stać ponieważ w kondensatorach filtrujących miałem napięcie 38v podłączyłem je do wzmacniacza i mi poszła iskra i nie wiem co mogło się spalić proszę o pomoc.

Portret użytkownika mirley

Re: Wzmacniacz

Prawdopodobnie stabilizator i zależnie od wersji TDA on też się mógł uszkodzić. Jakie trafo podłączyłeś do mostka?

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika bartek

Wzmacniacz

Trafo to było ze starego wzmaka miało po wyprostowaniu ok 38V i o ile się nie mylę to 50W

Portret użytkownika rafall11

TDA2030

Nie wiem jak wy ale ja zauważyłem ogromną różnicę w brzmieniu przy zasilaniu pojedynczym oraz symetrycznym. Moim zdaniem ta kostka wiele lepiej brzmi jeżeli pracuje przy prawdziwym zasilaniu symetrycznym. Jakie jest wasze zdanie?

Portret użytkownika mirley

Re: Wzmacniacz

Teoretycznie w karcie nie ma napisane że zasilanie pojedyncze jest gorsze ale spotkałem się z takimi opiniami i na logikę wydaje się to słuszne. Ponieważ wtedy ujemna połówka nie jest robiona przez rozładowywujący się kondensator a porządnie z zasilania.

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika bartek

Wzmacniacz

jak pozbyć się szumów w tym wzmacniaczu??

Portret użytkownika rafall11

Szumy

To zależy o jakich szumach mówisz. Wzmacniacz zawszę troszkę będzie szumiał. Możesz spróbowac dac filtrację wysokich częstotliwości na zasilaniu, tj. jakieś 100nF. Trzeba także pamiętac aby przewody sygnałowe były ekranowane i możliwie krótkie, bo jednak coś zawsze złapie zakłóceń na przewodach.

Portret użytkownika mirley

Re: Wzmacniacz

W czym dokładnie jest problem? Wzmacniacz nigdy nie szumiał, a przynajmniej nie w takim stopniu żebym to zauważył.

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika spontan

Wzmacniacz

Witam pytanie do tych co wykonali ten projekt jaki mniej więcej jest koszt elementów chciałem zrobić kosztorys z tme ale nie wyszło .

-

Amator

Portret użytkownika mirley

Re: Wzmacniacz

Nie mam dokładnej ceny, pewnie z 50zł bez trafa trzeba liczyć

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika rafall11

No to zależy. Ja jak robiłem

No to zależy. Ja jak robiłem ten wzmacniacz to tylko mostek musiałem kupic bo reszte miałem. Ale Ty jako Amator zapewne nie masz nic w domowych zapasach. Myśle że 50zł to lekko przesadzone bez trafa to w 25-30 powinieneś sie wymieścic kupując na miejscu.

Portret użytkownika sentriozan

przeczytałem cały opis i

przeczytałem cały opis i wykonałem płytkę, wszystko fajnie i pytanie co do zasilania czy jak zastosuję transformator o mocy ok 40-50W i napięcie 14V to zasilacz i tak będzie zasilany 18V ?? i nie będzie żadnego spadku mocy ?? liczyłem że 14V zmiennego i 19 po mostku prostowniczym a na końcu stabilizator 7818.

Czy układ może być zasilany napięciem zmiennym od 14V do 20V ?? bez uszkodzenia TDA2030 i stabilizatora 7818.

Portret użytkownika mirley

Re: Wzmacniacz

14V AC to trochę za mało, teoretycznie po wyprostowaniu i uwzględnieniu spadku na mostku, napięcie powinno być poniżej 18V, Stabilizator w przedwzmacniaczu wymaga 19V co najmniej żeby pracował. Zmień go na 15V, nie powinno to zrobić różnicy. Max napięcie AC to 22V, tak żeby stabilizator się nie uszkodził.

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika sentriozan

ok to mój

ok to mój Wzmacniacz:

Podłączyłem go pod zasilacz stabilizowany o napięciu 22V, widzę ze schematu że 7818 zasila tylko przedwzmacniacze a wzmacniacz jest zasilany napięciem stałym niestabilizowanym. Jeśli go podłączyłem pod te 22V i na mostku spadło do ok 20V to wzmacniacz oddawał od siebie tylko 7W mocy ;/ czy jak to spowodowany niskim napięciem ?? i jakie napięcie trzeba dać aby wzmacniacz oddawał z siebie wszystko co może ?? czy ok 30V ?? nie ulegnie też uszkodzeniu 7818 ??

Portret użytkownika mirley

Re: Wzmacniacz

7818 będzie działał bodajże do 35V jak dobrze pamiętam, można więc dać trafo 22V AC i powinno działąć. Skąd wiesz że wzmacniacz oddawał moc 7W do obciążenia? czym to zmierzyłeś?

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika sentriozan

w szkole z nauczycielem

w szkole z nauczycielem patrzyliśmy i wychodziło na 7W. Czy te napięcie ma dużą rolę przy tym ?? czy też nie ?? przy 22V powinien dawać 15W ??

Portret użytkownika mirley

Re: Wzmacniacz

Patrzyliśmy? ciekawe stwierdzenie. W karcie katalogowej masz wykres mocy wyjściowej w zależności od zasilania. Dla 22V czy inaczej mówiąc 2x11V będzie faktycznie poniżej 8W. Moc zależy od napięcia patrząc chociażby na wzór na moc to zależy ona od kwadratu napięcia. Żeby uzyskać dużą moc trzeba mieć odpowiednią amplitudę napięcia na głośniku i odpowiednio duży prąd. Zakładając że z wydajnością prądową nie będzie problemu masz wyrażenie U^2/Robc.

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika sentriozan

TDA2030A Wzmacniacz audio

TDA2030A Wzmacniacz audio 18W, VCC=44V(2x22V), IOUT=3.5A

Czyli jak mam TDA2030A to pasowało by żebym miał 44V, czy muszę wymienić na TDA2030 ?? skoro taki jest w projekcie ?? a jeśli nie to napięcie zasilania musi być największe 35V żeby nie uszkodzić 7818 ??

Portret użytkownika mirley

RE: Wzmacniacz

Może być TDA2030A bo sam takiego chyba miałem. Zasilania nie podnoś aż tak bardzo bo moc jest wystarczająca. Ewentualnie zmień na TDA2040 lub TDA2050

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika sentriozan

nie, zostaję przy tym

nie, zostaję przy tym TDA2030A
Czyli mogę zastosować trafo 24V 50W po mostku i kondensatorze pojawi się 33V ?? 7818 wytrzymuję 35V to może będzie to działać a wycisnę z niego przynajmniej te 12W na kanał a czy można zmniejszyć wartości np: R19 i R18 ?? coś mi się obiło o uszy że wtedy na TDA idzie większe napięcie ??

Portret użytkownika mirley

Re: Wzmacniacz

Rezystory R19 te modyfikują wzmocnienie napięciowe, można spróbowac je troszeczkę zwiększyć ale jest ryzyko wzbudzeń więc lepiej tego nie ruszać. Pewnie jak dasz 160k zamiast 150k to sie nic nie stanie ale nie przesadzaj

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika sentriozan

ok ale co do trafa 24V będzie

ok ale co do trafa 24V będzie ?? czy za duże ?? lepiej dać 22V??

Portret użytkownika Majkel

Genialne opracowanie,

Genialne opracowanie, szukałem właśnie czegoś takiego do komputera :) . Z uruchomieniem nie było żadnych problemów, działa znakomicie.

Portret użytkownika sentriozan

jakie trafo zastosowałeś?? i

jakie trafo zastosowałeś?? i dałeś TDA2030 ?? czy TDA2030A ??

Portret użytkownika rafall11

sentriozan jeżeli masz jakieś

sentriozan jeżeli masz jakieś wątpliwości typu zasilanie czy moc wyjściowa, to odpowiedzi na te pytania masz udzielone w nocie katalogowej. Jest tam również różnica miedzy TDA2030 a TDA2030A

Portret użytkownika sentriozan

układ działa prawie poprawnie

układ działa prawie poprawnie, kanał B daję 11W na kanał, a kanał A zaledwie 2W i coś z nim jest nie tak;/

Portret użytkownika mirley

Re: Wzmacniacz

Podaj na dwa wejścia dokładnie ten sam sygnał. Najlepiej zewrzyj kanały L i P wzmacniacz razem na wejściu i podłącz do nich jeden kanał L lub P z odtwarzacza. Porównasz wtedy w tych samych warunkach oba kanały

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.

Portret użytkownika sentriozan

ok ale w szkole jak robiliśmy

ok ale w szkole jak robiliśmy pomiary każdego kanału z osobna to ten jeden nie działa wogule ;/ na oscyloskopie odrazu było widać zniekształcenia. Zasilanie to 30V DC. Spróbuje odlutować kondensator C10, wlutuję minus a do plusa podłączę sygnał i zobaczę czy sam wzmacniacz działa poprawnie, jeśli tak to coś z przedwzmacniaczem. Zwarć nie ma żadnych i wszystko dobrze wlutowane jedynie to BC547 albo TDA2030A.

Dorzucam zdjęcia:

Wymieniłem wszystkie tranzystory BC547 na nowe gdyż te miałem z odzysku i układ działa znakomicie ;] Jako trafo dałem UNITRA 40W 22V.

Portret użytkownika White

Ja w końcu się zabrałem i

Ja w końcu się zabrałem i dokończyłem panel przedni.Coprawda nie ma napisów ale nie są mi potrzebne.

-

Co cie nie zabije to cie wzmocni.
(Nie dotyczy kondensatora 230V)

Portret użytkownika sentriozan

ładnie ci wyszedł :) mam

ładnie ci wyszedł :) mam pytanie czy jak podłączysz sygnał i gra muzyka na połowię potencjometra głośności to słyszysz takie piszczenie minimalne z głośnika ? tak jakbyś podgłośnił bez dźwięku i słychać takie coś.

Portret użytkownika White

wzmacniacz

Nie zauważyłem żadnego piszczenia.Jak zrobię na max. bez muzyki to słychać lekki standardowy szum.Ale przy słuchaniu muzyki jest idealna cisza.Nic nie przeszkadza.Jestem dosyć wyczulony na wszelkie piszczenia,buczenia,szumy ale prawdą też jest że tego wzmacniacza używam niejako tymczasowo bo w domu słucham z lepszego sprzętu i lepszych głośników.Tutaj mam podłączony pod jeden kanał mały subwoofer z filtrem a pod drugi 2 satelitki od kina domowego.Pewnych rzeczy może być poprostu nie słychać.pozdro.

-

Co cie nie zabije to cie wzmocni.
(Nie dotyczy kondensatora 230V)

Portret użytkownika Hubert92

A ja wpadłem na pomysł

A ja wpadłem na pomysł zabrania się za projekt cyfrowego sterowania tego wzmacniacza. Problem w tym ze sam jeszcze nie mam zdolności do wykonania takiego projektu. Miałoby to sterować barwą tonu (bass, treble) oraz gośność (VOLUME) pasowałaby tez fukcja MUTE. do tego wszystko ładnie pokazane na wyswietlaczu lcd. ma ktoś taki program w posiadaniu? jesli tak bardzo bylbym wdzieczny.

Portret użytkownika mirley

Re: Wzmacniacz

Program będzie tutaj najmniejszym z problemów.... zastanawiałeś się czym chcesz zastąpić potencjometry, które są we wzmacniaczu?

-

UWAGA! Możliwy jest zakup zaprogramowanych uC i zestawów elementów itp. do niektórych projektów. O dostępność proszę pytać via email. Konkretne oferty pojawiają się w cenniku.